پروژۀ ایرانکران در سال ۲۰۱۷ م.، با حمایت مالی وزارت آموزش و پرورش آلمان، در فرهنگستان علوم برلین – برندنبورگ آغاز به کار کرد. هدف اصلی پروژه تحقیق و نشر دیجیتال دست‌نوشت‌های کهن قرآنی است که در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های عمومی یا خصوصی ایرانی نگهداری می‌شوند. ایرانکران پروژۀ کرپوس کرانیکوم را تکمیل می‌کند که از سال ۲۰۰۹ نخستین فهرست جامع دست‌نوشت‌های کهن قرآنی را، که عموماً در کتابخانه‌ها و موزه‌های اروپایی و آمریکایی نگهداری می‌شوند، به صورت آنلاین در اختیار محققان گذاشته است.

طی سی سال گذشته، پژوهش دربارۀ دست‌نوشت‌های قرآنی پیشرفت شایان توجهی داشته و تحقیقاتی بنیادین دربارۀ نسخه‌شناسی، خط‌شناسی و تاریخ‌گذاری دست‌نوشت‌های کهن قرآنی انجام گرفته است. خاستگاه عمدۀ دست‌نوشت‌های قرآنی که تا به حال مورد تحقیق قرار گرفته‌اند بخش غربی دنیای اسلام است، یعنی فسطاط (قاهرۀ قدیم)، دمشق و صنعاء. برای دستیابی به تصویری کامل از تاریخ متن مکتوب قرآن، ضروری است دست‌نوشت‌های قرآنی از بخش شرقی جهان اسلام نیز بررسی و تحلیل شوند. تا به امروز، دست‌نوشت‌های قرآنی که در کشورهای عراق، ایران، افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی نگهداری می‌شوند به‌ندرت مورد توجه محققان این حوزه قرار گرفته‌اند. دلیل اصلی آن هم معمولاً دشواری در دسترسی به این دست‌نوشت‌هاست. در مورد ایران، فهرست‌های موجود (هرچند ناقص و گاه تاریخ‌گذشته) از انبوه دست‌نوشت‌های قرآنی در کتابخانه‌ها، موزه‌ها، و حتی مجموعه‌های شخصی حکایت دارند. تعداد دست‌نوشت‌های کهن قرآنی که تاریخ آنها به سه سدۀ آغازین اسلامی بازمی‌گردد به احتمال زیاد بسیار بیشتر از آن چیزی است که فهرست‌ها نشان می‌دهند.

پروژۀ ایرانکران درصدد است با جمع اطلاعات دربارۀ دست‌نوشت‌های قرآنی در ایران، اولاً فهرست جامعی در اختیار محققان بگذارد و ثانیاً با همکاری موسسه‌ها و مجموعه‌هایی که این دست‌نوشت‌ها آنجا نگهداری می‌شوند و نیز اشخاصی که بنا به علایق شخصی دست‌نوشت‌های قرآنی را گردآوری می‌کنند، دسترسی به نسخۀ دیجیتال دست‌نوشت‌ها را برای محققان از سراسر دنیا فراهم کند. گام بعدی، دیجیتال‌سازی دست‌نوشت‌های قرآنی، به‌ویژه دست‌نوشت‌های کوفی، است که با همکاری محققان و پژوهشگران جوان ایرانی انجام می‌شود که عبارتست از حرف‌نویسی متن قرآن و بازنمایی قرائات قرآن، و شمارش آیات سوره‌ها چنانکه در دست‌نوشت‌ها ظاهر شده‌اند. این اطلاعات بعداً می‌تواند مبنای تحلیل روشن‌تری از تاریخ متن قرآن قرار گیرد. برای تاریخ‌گذاری دست‌نوشت‌های قرآنی، علاوه بر روش‌های مرسوم نسخه‌شناسی و خط‌شناسی، با همکاری موسسه فناوری فدرال زوریخ از آزمایش رادیوکربن نیز بهره گرفته می‌شود.

ایرانکران یک پروژۀ تحقیقاتی میان‌رشته‌ای است که در آن هم از تحلیل‌های متن‌شناختی و نسخه‌شناختی بر روی دست‌نوشت‌های قرآنی و هم آزمایش‌های علمی از جمله سالیابی به روش تحلیل رادیوکربن استفاده می‌شود. نتایج ایرانکران به صورت آنلاین منتشر خواهد شد. هدف اصلی این پروژه ترغیب مسئولان در موسسه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های دارندۀ دست‌نوشت‌های قرآنی به نشر دیجیتال و فراهم کردن زمینۀ تحقیقات بیشتر بر روی آنها از سوی محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی است.

ایرانکران فهرست روزآمد و آنلاین دست‌نوشت‌های ایرانی قرآن است که در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های عمومی و شخصی در ایران و جهان نگهداری می‌شوند. در این فهرست علاوه بر اطلاعات مربوط به محل نگهداری نسخه‌ها و اطلاعات نسخه‌شناختی دست‌نوشت‌ها (شامل نوع خط، کاتب، تعداد برگه‌ها، جنس برگه‌ها، قدمت، قطع و نظیر آن)، نسخۀ دیجیتال دست‌نوشت‌ها نیز (با رعایت حقوق مادی و معنوی مجموعه یا مالک دست‌نوشت‌ها) عرضه می‌شود. افزون بر این، تازه‌ترین اخبار مربوط به دست‌نوشت‌های قرآنی همچون تازه‌های نشر، نشست‌ها و همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و امثال آن به اطلاع علاقه‌مندان می‌رسد. ایرانکران از محققان دست‌نوشت‌های قرآنی برای تکمیل و به‌روزرسانی فهرست و نیز پژوهش دربارۀ دست‌نوشت‌های ایرانی دعوت به همکاری می‌کند و آماده است تا آخرین دست‌آوردهای پژوهشی و مطالعاتی ایشان را منتشر کند.

مدیر

علی آقایی

مدیر پروژه برلین

علی آقایی دانش‌آموختۀ رشتۀ الهیات شاخۀ علوم قرآن و حدیث است. او مقطع کارشناسی‌ارشد را در دانشکدۀ اصول‌الدین قم (۱۳۸۱) و مقطع دکتری را از دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز علوم و تحقیقات تهران (۱۳۹۱) گذراند. آقایی از سال ۱۳۸۳ به عنوان عضو هیئت علمی با بنیاد دایرةالمعارف اسلامی مشغول به کار شد و تاکنون در تألیف و ویرایش مدخل‌های دانشنامۀ جهان اسلام همکاری داشته است. او در سال تحصیلی ۱۳۹۳-۱۳۹۲ موفق به اخذ فرصت مطالعاتی از مرکز مطالعات پیشرفتۀ برلین شد و سپس به عنوان پژوهشگر مهمان در فرهنگستان علوم برلین ـ برندنبورگ نخست در پروژۀ کرپوس کرانیکوم در زمینۀ شرح ادبی ـ تحلیلی قرآن (۱۳۹۴-۱۳۹۳) و بعد در پروژۀ فرانسوی ـ آلمانی پالئوکران در زمینۀ تحلیل نسخه‌شناختی و متن‌شناختی دست‌نوشت‌های کهن قرآنی (۱۳۹۶-۱۳۹۵) پژوهش کرد. وی از سال ۱۳۹۷، با حمایت مالی وزارت آموزش و پژوهش آلمان، مدیریت پروژۀ ایرانکران را برعهده دارد. موضوع محوری در دو پروژۀ اخیر، توسعۀ شناخت علمی از تاریخ متن قرآن از طریق مطالعۀ همزمان منابع اسلامی و دست‌نوشت‌های قرآنی است.

گزیدۀ آثار پژوهشی و علمی:

„Sure 37 Verse 99-113: Abraham soll seinen Sohn opfern”, in Koran Erklärt 2: Wichtige Verse kurz und verständlich erläutert, ed. Andreas-Peter Weber (Berlin, 2019) “The Morphology of the narrative exegesis of the Qur’an: The case of the cow of the Banū Isrāʾīl (Q2:67-74)”, in Reading the Bible in Islamic Context Qur'anic Conversations, eds. Daniel J Crowther, Shirin Shafaie, Ida Glaser, and Shabbir Akhtar (London and New York, 2018)

تاریخ‌گذاری حدیث: روش‌ها و نمونه‌ها (تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۹۳)


پژوهشگران ارشد

محمّدعلی خوانین‌زاده

همکار پروژه تهران

محمّدعلی خوانین‌زاده عضو هیئت علمی گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث در دانشگاه خوارزمی است. وی دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد پیوستۀ علوم قرآن و حدیث از دانشگاه امام صادق (1385) و دکترای تخصصی در همین رشته از پردیس فارابی دانشگاه تهران (1394) است. خوانین‌زاده در سال‌های 1384 و 1385 به عنوان پژوهشگر با بنیاد دائرةالمعارف اسلامی همکاری داشت و از آن زمان تا کنون در تألیف مدخل‌های دانشنامۀ جهان اسلام با این بنیاد و همچنین در تألیف مدخل‌های دائرةالمعارف بزرگ اسلامی با مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی همکاری دارد. وی از سال 1390 به تدریس و مشاوره در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی اشتغال داشته است. خوانین‌زاده از سال 1398 در زمینۀ توسعۀ نظام آوانویسی قرائات قرآنی با پروژۀ کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین ـ برندنبورگ) همکاری دارد.

گزیدۀ آثار پژوهشی و علمی:

1400 سال پادشاهی در عربستان پیش از اسلام (گزیدۀ مقالات کریستین روبن، در دست چاپ)؛ معناشناسی اسماء الحسنی در قرآن کریم (تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، 1390)؛ «معناشناسی تاریخی واژۀ ربّ»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، ش8 (پاییز و زمستان 94): 77-120؛ «بررسی معناشناختی کاربرد اسم فاطر در قرآن کریم»، علوم قرآن و حدیث، ش94 (بهار و تابستان 94): 9-22؛ «بازخوانی دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در معنا و اشتقاق ربّ»، مطالعات قرآن و حدیث، ش15 (پاییز و زمستان 93): 33-68.


الهه شاه‌پسند

همکار پروژه مشهد

الهه شاه‌پسند دورۀ کارشناسی را در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و کارشناسی ارشد و دکتری را در رشتۀ علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد تحصیل گذراند. او عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم است و در چند سال اخیر، بر مطالعه و تدریس در حوزۀ تاریخ قرآن تمرکز داشته، در مقالاتش به ابعاد مختلف مسئلۀ قرائات قرآن پرداخته است. موضوعات کلی مقالات وی از این قرار است: اسباب نزول و کارکرد فقهی آن در منابع امامیه، تاریخ و ماهیت قرائات خلاف رسم، و برخی ابعاد فقهی قرائات در منابع امامیه. شاه‌پسند از سال 1398 در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی و آوانگاری قرائات دهگانۀ قرآن با پروژۀ  کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین - برندنبورگ) همکاری می‌کند.

گزیدۀ آثار پژوهشی و علمی:

نقش قرائات منقول از ائمه(ع) در برداشت‌های فقهی شیعه؛ مطالعۀ موردی آیۀ 95 سورۀ مائده؛ تأثیر عقیدۀ «مذکر انگاری قرآن» بر قرائات هفت‌گانه؛ زمینه‌های تاریخی شکل‌گیری انگارۀ تواتر قرائات؛ رویکرد ادبی-معنایی به قرائات خلاف رسم مصحف در متون قرن سوم: مطالعۀ موردی قرائت ابن‌مسعود در معانی القرآن فراء. برای جزئیات بیشتر مراجعه کنید به صفحۀ شخصی در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و پایگاه اطلاع رسانی آکادمیا.


پژوهشگران

اعظم شاه‌پسند

همکار پروژه مشهد

اعظم شاه‌پسند در جهاد دانشگاهی واحد مشهد در رشتۀ علوم کامپیوتر و همزمان در سطح دو رشتۀ معارف اسلامی حوزۀ علمیه تحصیل کرده است. شاه‌پسند از سال ۱۳۹۸ در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی با پروژۀ کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین ـ برندنبورگ) همکاری دارد.


راحله شاه‌پسند

همکار پروژه مشهد

راحله شاه‌پسند کارشناس ارشد مهندسی کامپیوتر-نرم‌افزار از دانشگاه فردوسی مشهد است. او از پایان‌نامۀ کارشناسی ارشدش با عنوان «بهبود آزمون استحکام حالت‌مند سیستم‌های عامل نهفته بی‌درنگ» دفاع و مقالاتی هم در این موضوع منتشر کرده است.

“Improving the Stateful Robustness Testing of Embedded Real-Time Operating Systems”, 6th International Conference on Computer and Knowledge Engineering (ICCKE’16)

“A State-aware Approach for Robustness Testing of Embedded Real-Time Operating Systems”, CKE Journal Vol 2 No 1 (2019)

شاه‌پسند از سال ۱۳۹۸ در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی با پروژۀ کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین ـ برندنبورگ) همکاری دارد.


زهرا ملائی عشق‌آباد

همکار پروژه مشهد

زهرا ملایی عشق آباد دانش‌آموختۀ رشتۀ الهیات شاخۀ تفسیر قرآن مجید از دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد است. او از سال 1396 به مطالعه دربارۀ دست‌نوشت‌های کهن قرآنی علاقه‌مند شده و در دورۀ کارشناسی‌ارشد دربارۀ تعدادی از مصاحف منسوب به ائمۀ اطهار علیهم السلام در کتابخانه آستان قدس رضوی (1397) پژوهش کرده است. ملایی از سال 1398 در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی و آوانگاری قرائات دهگانۀ قرآن با پروژۀ کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین - برندنبورگ) همکاری دارد.

آثار پژوهشی و علمی:

«بررسی قرائت مصاحف منسوب به ائمه (ع)»، مطالعات قرائت قرآن، ش 12 (بهار و تابستان 1398) (با همکاری الهه شاه پسند)

«روش حیری نیشابوری در الکفایة فی ‌التفسیر»، مجلۀ علمی - ترویجی معرفت، سال بیست و هشتم،  ش 10، ش پیاپی 265: ویژۀ علوم قرآنی (دی‌ماه 1398) (با همکاری الهه شاه پسند)


مژگان عظیمیان

همکار پروژه مشهد

مژگان عظیمیان دانش‌آموختۀ رشتۀ علوم قرآنی گرایش تفسیر قرآن مجید است. در دورۀ کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد با دست‌نوشت‌های کهن قرآنی آشنا شد و در سال 1396 از پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد با موضوع «بررسی قرائات مضبوط در مصاحف مخطوط قرن چهارم در آستان قدس رضوی» به راهنمایی دکتر الهه شاه پسند دفاع کرد. عظیمیان از سال 1398 در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی و آوانگاری قرائات دهگانۀ قرآن با پروژۀ کرپوس کرانیکوم و پروژۀ ایرانکران (فرهنگستان علوم برلین - برندنبورگ) همکاری دارد.


فاطمه نیری شکرتو

همکار پروژه مشهد

فاطمه نیری شکرتو دانش‌آموختۀ رشتۀ الهیات شاخۀ علوم قرآنی و تفسیر قرآن مجید، مدرک کارشناسی را در سال 1393 و کارشناسی ارشد را در سال 1397 از دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد دریافت کرد. نیری از سال 1389 فعالیت‌های قرآنی خود را آغاز کرده و موفق به کسب رتبه‌های متعدد در مسابقات قرآنی شده است. نیری از سال 1390 تاکنون به عنوان مدرس در مدرسه، حوزه و دانشگاه فعالیت دارد و از سال 1398 با پروژۀ ایرانکران در زمینۀ حرفنویسی دست‌نوشت‌های قرآنی و آوانگاری قرائات دهگانۀ قرآن همکاری دارد.

آثار پژوهشی و علمی:

پایان نامۀ کارشناسی ارشد با عنوان «ریشه‌یابی انحراف امت در موضوع وصایت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با تکیه بر قرآن و روایات (استاد راهنما: دکتر بی بی حکیمه حسینی دولت آباد)

«بررسی رابطۀ نفاق با کسالت در نماز در آئینه ثقلین»، رتبۀ اول کشوری جشنوارۀ قرآن و عترت دانشجویان (1395)

«واکاوی عوامل انحراف وصایت در اسلام؛ مطالعه موردی: اتحاد منافقان با یهود»، رتبۀ سوم کشوری جشنوارۀ قرآن وعترت دانشجویان (1396)

«آسیب شناسی تسلیم‌پذیری مسلمانان در عصر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله: رویکردی به زمینه‌های انحراف وصایت»، رتبۀ سوم کشوری جشنوارۀ قرآن و عترت دانشجویان (1398)


موسسه

کرپوس کرانیکوم

پتسدام/آلمان

کرپوس کرانیکوم پروژۀ تحقیقاتی دربارۀ تاریخ متن قرآن در فرهنگستان علوم برلین - برندنبورگ است. در این پروژه دسترسی سامانمند به دست‌نوشت‌های کهن قرآن همراه با تصاویر و متن حرف‌نوشت آنها فراهم، و همچنین فهرستی از قرائت‌های مختلف یادشده در سنت اسلامی آماده شده است. بر پایۀ تاریخ متنی، این پروژه با کاربست روش‌های نقد ادبی و با ارجاع به متون درپیوند از دوران‌های باستان و باستان متأخر،‌ تفسیری گاهشناختی از قرآن ارائه می‌کند. این متون مرجع در دادگان «متونی از جهان پیرامون قرآن» (TUK) در دسترسند. بدین ترتیب، برای نخستین بار تحول جامعۀ نخستین اسلامی بر پایۀ تعامل میان پیامبر و مخاطبانش در مکه و مدینه بازسازی می‌شود.


موزه ملی ایران با قدمتی حدود هشتاد سال، بزرگترین موزهٔ باستان‌شناسی و تاریخ ایران است که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی تاسیس شده و دربرگیرنده دو موزۀ ایران باستان و موزۀ باستان شناسی و هنر اسلامی است. موزۀ ایران باستان شامل دو موزۀ «پیش از تاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزارۀ چهارم پ.م. (یعنی از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و «موزۀ دوران تاریخی» با آثاری از اواخر هزاره چهارم پ‌.م. (یعنی آغاز به‌کارگیری نگارش) تا پایان دوران ساسانی است. در موزۀ باستان‌شناسی و هنر اسلامی آثار تاریخی بر اساس زمان‌بندی تاریخی به نمایش درآمده و دوره‌های مختلف تاریخی صدر اسلام، سلجوقی و ایلخانی، تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار را پوشش می‌دهد. گستردگی و تنوع مجموعهٔ اشیای موجود در موزۀ ملی ایران به گستردگی جغرافیایی کشور و از دوره‌های مختلف تاریخی است. در این موزه مجموعۀ ارزشمندی از دست‌نوشت‌های قرآنی نگهداری می‌شود که قدمت برخی از آنها به سده‌های نخست هجری بازمی‌گردد. جز دست‌نوشت‌های کهن به خط کوفی، در موزۀ ملی قرآن‌هایی نفیس به خط محقق، ریحان، ثلث و نسخ نگهداری می‌شود. اشیای موجود در این موزه برگزیده‌ای از یافته‌های کاوش‌های علمی است و عمدۀ دست‌نوشت‌های این مجموعه از آستان شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی به موزۀ ملی منتقل شده است.


کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بزرگترین کتابخانۀ دانشگاهی ایران است و مجموعه‌ای غنی و گسترده از منابع گوناگون در زمینه‌های مختلف علوم و فنون و ادب را در برمی‌گیرد. این کتابخانه در کنار کتابخانه‌های تخصصی دانشکده‌ها که هر یک برحسب نیازهای علمی و آموزشی ویژة خود به وجود آمده‌اند، بیشتر به امر پژوهش اختصاص دارد و به گردآوری آثار مربوط به مطالعات اسلام‌شناسی، ایران‌شناسی و شرق شناسی می‌پردازد.


فرهنگستان علوم برلین-برندنبورگ
جمهوری فدرال آلمان، پتسدام، کد پستی ۱۴۴۶۷
تلفن: ۰۰۴۹۰۳۳۱۲۷۹۶۱۰۰